Wysoka produkcja mleka, wymaga doskonałej wiedzy żywieniowej pod względem zoptymalizowania składu dawki pokarmowej. Z drugiej strony nie należy zapominać o zapewnieniu zwierzętom hodowlanym optymalnych warunków funkcjonowania żwacza.
Rodzi to potrzebę stosowania dodatków usprawniających metabolizm żwacza, a co daje w efekcie lepszą zdrowotność zwierząt, wyższą strawność włókna oraz polepszenie fermentacji poprzez stymulowanie liczebności i aktywności pożądanej mikroflory bakteryjnej w żwaczu. W konsekwencji obniża się potencjalne zagrożenia wystąpienia najczęstszych chorób metabolicznych, jak kwasica czy ketoza.
Charakterystyka drożdży
Drożdże od wielu latach zyskują ogromne uznanie w żywieniu niemal wszystkich gatunków zwierząt gospodarskich. Są to mikroskopijne grzyby wszechobecne w naszym otoczeniu. Spośród wielu tysięcy gatunków grzybów, drożdży jest zaledwie kilkaset, a wśród nich tylko jeden gatunek zyskał miano najbardziej przydatnego człowiekowi jak i zwierzętom. Jest to gatunek Saccharomyces cerevisiae – powszechnie znany, jako drożdże piekarnicze czy drożdże piwne.
Pączkujące komórki drożdży.
Szeroko zakrojone, światowe badania nad zastosowaniem drożdży w dawkach pokarmowych, przynoszą coraz więcej informacji o nowych kierunkach zastosowania drożdży w żywieniu zwierząt monogastrycznych i przeżuwaczy. Drożdże to względne beztlenowce. Oznacza to, że warunki tlenowe to naturalne środowisko ich wzrostu i rozwoju, a środowisko beztlenowe determinuje ich czynności życiowe, jednakże pewne wyselekcjonowane szczepy radzą sobie z tym problemem.
Specyficzna właściwość fermentacji beztlenowej niektórych szczepów drożdży skłoniła firmy biotechnologiczne do stworzenia dodatków o wyjątkowych właściwościach stymulujących mikroflorę żwacza z zachowaniem wszelkich procesów w nim zachodzących, bez szkody dla zwierząt i zminimalizowaniu ryzyka występowania zaburzeń metabolicznych.
Ideą zastosowania Aktywnych Żywych Drożdży jest głównie poprawa funkcjonowania żwacza poprzez probiotyczne stymulowanie poszczególnych procesów w nim zachodzących:
- Lepsza i sprawniejsza fermentacja
- Wyższa produkcja lotnych kwasów tłuszczowych (tzw. energia z włókna)
- Stabilizacja pH (naturalne buforowanie poprzez mikroflorę żwacza)
- Wyższe pobieranie suchej masy (lepszy apetyt krów)
- Efektywna strawność włókna (wyższa enzymatyka żwacza)
Szczep oraz koncentracja CFU w dawce ma kluczowe znaczenie
Na podstawie badań własnych i ciągłej współpracy z czołowymi wytwórniami paszowymi, można jednoznacznie stwierdzić, że stosowanie Aktywnych Żywych Drożdży jest celowe i znajduje potwierdzenie w praktycznych programach żywieniowych. Na uwagę zasługuje jednak fakt, iż znacznie częściej rozwiązanie to znajduję miejsce na fermach krów wysokowydajnych.
Idąc za przykładami autorów i specjalistów z zakresu żywienia bydła mlecznego należy potwierdzić znaczący wpływ dodatku AŻD na podwyższenie pH w żwaczu krów cierpiących na podkliniczna postać kwasicy (SARA). Jednoznacznie można także na podstawie tych prac naukowych w praktyce dopuszczać zastąpienie częściowe lub zupełne chemicznych buforów i „dopingowania” krów do wyższej częstotliwości pobierania paszy.
Dlatego bardzo istotnym elementem jest dobór szczepu i użycie odpowiedniej dawki drożdży – zawartej w określeniu Jednostek Tworzących Kolonię (CFU). Regulacje Unii Europejskiej zgodnie z rozporządzeniem nr 1831/2003 wraz z późniejszymi zmianami wprawdzie ustalają jednoznacznie minimalne i maksymalne dopuszczalne poziomy poszczególnych dodatków paszowych (i tu też probiotyków), to często ich właściwe dawkowanie dla danych gatunków zwierząt jest ściśle związane z wynikami produkcyjnymi na podstawie przeprowadzonych doświadczeń. Oznacza to, że norma z rozporządzenia jest wyłącznie ramowym przedziałem CFU dla danej kategorii gatunkowej, a rzeczywista dawka na zwierzę danego gatunku jest ustalona
i zalecana przez producenta na podstawie wcześniejszych badań in-vivo na fermach. Niestety niedoskonałość rozporządzenia pozwala na ustalanie dowolnych dawek CFU (w przedziale min. / max.) przez producentów lub osób wprowadzających w obrót produkty probiotyczne oraz dopasowywaniu dawkowania do wyłącznie ekonomicznego rachunku wynikającego z ceny jednostkowej dodatku. Takie praktyki są nieuczciwe i często przesądzają o braku efektywności dodatku AŻD.
Warunki mikrobiologiczne żwacza
Warunki panujące w żwaczu są specyficzne. Kluczowe znaczenie dla przeżywalności Aktywnych Żywych Drożdży mają dwa parametry: pH żwacza i poziom tlenu. Są to trudne warunki i nie wszystkie szczepy Aktywnych Żywych Drożdży radzą sobie w tym środowisku tak samo. Dlatego też, nie bez znaczenia jest wybór właściwego
i efektywnego szczepu. Nie może to być produkt uniwersalny, ponieważ istnieje ryzyko, że nie spełni pokładanych w nim oczekiwań. Stosowanie często uniwersalnego szczepu dla wszystkich gatunków zwierząt (monogastryczne
i przeżuwacze) nie daje oczekiwanego efektu i jest sprawą przynajmniej wątpliwą.
Z określonym pH w żwaczu wiąże się bezpośrednio profil kwasowy, który w znacznym stopniu będzie utrudniał funkcjonowanie Aktywne Żywe Drożdże. Szczególnie hamujące właściwości wykazują: kwas propionowy, kwas octowy i kwas mrówkowy. Jak wspominano drożdże to także względne beztlenowce, ale właściwym środowiskiem bytowania jest wysoki udział dostępności tlenu. Wątpliwym jest także fakt możliwości rozmnażania drożdży w żwaczu i przewodzie pokarmowym krów. Dlatego powinny być stosowane w procesie ciągłym tj. kontynuująco w codziennym skarmianiu, a w szczególności w nasilonych okresach wysokiej produkcyjności.
Niewiele wyselekcjonowanych szczepów drożdży Saccharomyces cerevisiae pozostaje żywe i aktywne w żwaczu. Zadaniem ich jest sprawne utrzymywanie pH na optymalnym poziomie pH 6,2 – 6,8 co nie jest łatwe przy dietach wysoko – skrobiowych. Regulacja pH polega na biologicznym stymulowaniu mikroorganizmów poprzez żywe komórki drożdży i ich produkty metabolizmu beztlenowego. Czyni to kolejnym parametrem kontrolnym przy wyborze właściwego szczepu drożdży.
AŻD, a zmniejszenie ryzyka wystąpienia kwasicy
Nadmierne obniżenie pH w przedżołądkach (czepcu i żwaczu), poniżej 5,5 wpływa niekorzystnie na skład jakościowy i ilościowy bakterii oraz pierwotniaków saprofitycznych. Częściowo zahamowany zostaje wzrost i rozwój prawidłowej mikroflory wielokomorowego żołądka przeżuwaczy. Bakterie gram-dodatnie, szczególnie ketotwórcze i kwasu mlekowego nadmiernie się namnażają, przez co zmianie ulega profil trawienia. Dominuje fermentacja kwasu mlekowego, powstaje kwas fenylooctowy, sporo tyraminy oraz histaminy. Wzrasta stężenie osmotyczne w żwaczu, zatrzymana zostaje resorpcja wody, dochodzi do anhydremii, czyli odwodnienia krwi oraz zaburzeń gospodarki kwasowo-zasadowej ustroju. Ciała ketonowe, kwas mlekowy i aldehydy zostają wchłonięte do krwiobiegu, toksycznie obciążając nerki i wątrobę oraz negatywnie wpływają na układ nerwowy. Kwasy powstające w nadmiarze w żwaczu działają drażniąco na błonę śluzową żwacza. W przebiegu kwasicy następuje zahamowanie apetytu, obniżenie motoryki przewodu pokarmowego, spadek przyrostu masy ciała i produkcji mleka. Zmianie ulegają także parametry jakościowe i smakowe mleka, między innymi spadek zawartości tłuszczu w mleku.
Obok chemicznych buforów stosowanych w żywieniu bydła największy wpływ na ograniczenie produkcji kwasu mlekowego w płynie żwaczowym mają wyselekcjonowane szczepy AŻD. To mechanizm ściśle określający wyjątkowe szczepy Saccharomyces cerevisiae spełniające podstawowe funkcje jak:
- stabilizacja pH żwacza krów przy diecie bogatej w łatwo fermentowalne węglowodany takie jak skrobia,
- probiotyczne konkurowanie o cukry proste z Streptococcus bovis – bakterią produkującą kwas mlekowy, co znacznie ogranicza koncentrację tego kwasu w żwaczu.
- stymulowanie wzrost i metabolizm bakterii utylizujących kwas mlekowy z rodzaju Megasphaera elsdenii i Selenomonas ruminantium, co wspomaga dalszą redukcją tego kwasu w żwaczu,
- dostateczne źródło „paliwa” dla bakterii celulolitycznych, zwiększające strawność włókna i aktywność enzymatyczną oraz metabolizm.
Produkty spełniające powyższe funkcje powinny być brane pod uwagę przy wyborze AŻD jako probiotyków właściwych w żywieniu bydła.
Jakie drożdże i ile stosować…
Na rynku polskim istnieje wiele produktów drożdżowych. Większość to drożdże paszowe bogate w białko oraz witaminy z grupy B, kolejne to metabolity drożdży, oraz mająca coraz szersze zastosowanie, grupa produktów probiotycznych zawierająca Aktywne Żywe Drożdże. Każdą z grup określa specyficzne dawkowanie, mechanizm działania oraz przynależność do taksonomii wynikającej z europejskiego prawa paszowego.
Istotnym elementem podczas doboru AŻD jest ich termostabilność i żywotność w materiale paszowym. Niestety czyste formy drożdży są dezaktywowane już przy temperaturze powyżej 50⁰C, dlatego niektóre z firm wprowadziły technologie mikrootoczkowania w celu uniknięcia strat związanych z termiczną obróbką pasz. Otoczkę najczęściej stanowi warstwa tłuszczowa równomiernie naniesiona na suche komórki żywych i aktywnych drożdży.
Świadomy wybór drożdży.
Wszystkie z wyżej wymienionych grup produktów mają zastosowanie w żywieniu, szczególnie krów wysokowydajnych, ale efektywność, kalkulacja kosztów oraz rachunek ekonomiczny z całą pewnością będę wyznacznikiem selekcji i wyboru danego produktu przez producentów mleka, żywieniowców, producentów pasz i premiksów.
(literatura dostępna u autora)
Dr inż. Krzysztof Białoń
Feed Expert Sp. z o.o.
